انواع اوراق مشتقه

انواع اوراق مشتقه

بازار مشتقه نوع جدیدی از بازار بورس است که با توجه به نیاز بعضی بازارها و ماهیت کالاها ایجاد می شوند. بازار مشتقه عمدتاً مبتنی یا مشتق از یک دارایی پایه است. به عبارتی ارزش آن‌ها منبعث از ارزش دارائی دیگری است. در ایران نخستین بازار قراردادهای آتی بر روی سکه و محصولات کشاورزی مانند زعفران شکل گرفت. رفته ‌رفته در این نوع معاملات محصولات دیگری نظیر پسته و زیرِه نیز افزوده شد.

دارائی‌هایی که می‌توانند به عنوان دارایی پایه در این ابزارها مورداستفاده قرار گیرد، عبارتند از: انواع سهام، ابزارهای بهره‌ای و متأثر از نوسانات نرخ بهره، ابزارهای بازار مبادلات ارزی، انواع کالا، اعتبارات مشخص و خاص و وام‌های کوچک و کلان.

محصولات بازار مشتقات:

حمل و نقل: قرارداد رو به جلو قراردادی سفارشی بین دو نهاد است، جایی که تسویه حساب در یک تاریخ خاص در آینده با قیمت از قبل توافق شده انجام می شود.

معاملات آتی: قرارداد آتی توافقی بین دو طرف برای خرید یا فروش دارایی در زمان معینی در آینده با قیمت معین است. در واقع، قراردادهای آتی انواع خاصی از قراردادهای پیش رو هستند که برمبنای موارد قبلی قراردادهای استاندارد معامله شده در بورس معامله می شوند.

اوراق مشتقه یا Derivatives به اوراق بهادار با قیمت گفته می شوندد که ارزش آن‌ها از یک یا چند دارایی پایه مشتق می‌شود؛ به عبارت دیگر اوراق مشتقه بر اساس دارایی پایه خود شناخته می‌شوند.

یکی از اهداف مهم ایجاد ابزار مشتقه در بازار، کنترل ریسک‌های مالی است. افرادی که پیش‌بینی کاهش قیمت یا افزایش قیمت را در بازار دارند، به کمک این اوراق می‌توانند ریسک سرمایه گذاری خود را کاهش دهند و موقعیت‌های معکوسی را همراه با انجام معاملات خود اتخاذ کنند.

قرارداد آتی

قرارداد آتی یا future Contract قراردادی است که فروشنده متعهد می‌شود براساس آن، در سررسید معین، مقدار مشخصی از کالای تعیین شده را به قیمتی مشخص بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود کالا را با مشخصات تعیین شده، خریداری کند.

به بیان دیگر، قرارداد آتی به افراد این امکان را می‌دهد که اقدام به خرید کالایی کنند که در حال حاضر تصمیم به تحویل گرفتن آن ندارند و وجه آن را نیز در زمان تحویل پرداخت کنند. براساس این قرارداد، افراد می‌توانند کالایی که اکنون مالک آن نیستند را بفروشند و در آینده آن را به خریدار تحویل دهند و کسب سود کنند.

اختیار معامله یا آپشن (Option Contracts)

اختیار معامله یک قرارداد دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار حق(نه اجبار) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد.بنابراین براساس این قرارداد،دوطرف توافق می کنند که در زمان آینده معامله ای انجام دهند. در واقع، قراردادهای آپشن به معامله‌گر اجازه می‌دهد یک دارایی را با قیمت از پیش تعیین‌شده پیش و یا در یک تاریخ خاص بخرد و یا بفروشد.

قرارداد اختیار معامله یا معاملات آپشن از قرن‌ها پیش شناخته شده‌ بوده است. در یونان باستان اولین بار معاملات آپشن گزارش شده است. حق اختیار برداشت از باغات زیتون در آن زمان مورد معامله قرار میگرفت. اولین کسی که استفاده از اپشن دربرداشت باغات زیتون از او نام برده شده‌ است تالس فیلسوف یونانی نام دارد.

قراردادهای آپشن در ایران با نام اختیار معامله (اختیار فروش و اختیار خرید) شناخته شده‌اند.

مدارک و شرایط مورد نیاز برای دریافت کد معاملاتی از بازار مشتقه

الف- فرآیند اجرایی صدور کد برای مشتریان ایرانی

1. تماس مشتری با کارگزار دارای مجوز فعالیت در بازار مورد نظر و اخذ فرم ها و لیست مدارک
2. تکمیل فرم های مربوطه (بصورت فایل و امضا نشده) و ارائه تصویر مدارک مورد نیاز توسط مشتری
3. بررسی مدارک و مطابقت دادن فرم ها توسط کارگزار
4. ارسال درخواست کد در سامانه مشتریان و بارگذاری فایل مدارک مشتری توسط کارگزار
5. بررسی مدارک و محتوای سامانه توسط بورس
6. تائید اولیه درخواست و تولید فرم درخواست کد تائید شده توسط بورس
7. اخذ فرم درخواست کد تائید شده و ارسال آن به مشتری جهت مهر و امضاء تمامی صفحات
8. بارگذاری فرم درخواست کد تائید شده با مهر و امضای اصل (رنگی) در سامانه و ارسال فیزیکی
9. صدور کد معاملاتی بازار مشتقه
10. ارسال اطلاعات به مدیریت توسعه بازار مشتقه جهت فعال‌سازی حساب عملیاتی
11. فعال سازی کد مشتری توسط مدیریت توسعه بازار مشتقه

* نکته: جهت صدور کد معاملاتی مشتقه، داشتن کد سهامداری الزامی است و این کد باید در محل مربوطه در فرم درخواست کد یادداشت شود

* به مدارکی که بصورت بی کیفیت، نامرتب و ناقص اسکن شده باشند ترتیب اثر داده نمی‌شود.

شرایط و فرآیند اخذ کد معاملاتی بر خط قراردادهای آتی

شرایط الزامی دارندگان کد معاملاتی قراردادهای آتی جهت معامله از طریق سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی:

1. داشتن حداقل سن 18 سال
2. داشتن حداقل دیپلم

فرآیند اخذ مجوز دسترسی به سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی

1. مراجعه مشتری به کارگزار و تکمیل فرم" درخواست اخذ مجوز دسترسی به سامانه معاملات برخط " و ارائه مدارک هویتی و رونوشت آخرین مدرک تحصیلی
2. انجام مصاحبه شفاهی یا آزمون کتبی توسط مدیریت معاملات برخط کارگزاری جهت ارزیابی صلاحیت حرفه ای مشتری
3. عقد قرارداد استفاده از خدمات عضو جهت انجام معاملات برخط کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بین شرکت کارگزاری و مشتری
4. صدور نام کاربری و رمز عبور جهت دسترسی به سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی توسط کارگزار برای مشتری

نکات عمومی:

• بورس مجاز است جهت احراز هویت مشتریان به به مراجع قانونی مراجعه و تاییدیه دریافت نمایند. بدیهی است صدور کد منوط به تایید اصالت مدارک می باشد و با خاطیان برخورد قانونی می شود.
• مشتری موظف است در هر زمان بنا به درخواست بورس نسبت به ارائه مدارک و مستندات مجددا اقدام نماید. در صورت عدم ارائه ، کد مشتری غیر فعال می گردد.
• مشتری موظف است هرگونه تغییر در مدارک و مستندات را به بورس اعلام نماید و توجه به تاریخ انقضای مدارک و بروزرسانی آن نزد بورس در تعهد مشتری می باشد.
• در صورتی که مشتری وکالت انجام معاملات خود را بطور رسمی به وکیل منتقل نموده باشد، بعد از صدور کد در سامانه مشتریان، کارگزار پس از اخذ مدارک و فرم های کامل از وکیل، اقدام به تعریف وکیل در این سامانه می‌نماید

کدهای معاملاتی شامل:

کد معاملاتی عام‏: کد معاملاتی است که انواع اوراق مشتقه جهت خرید و فروش کالا یا گروه کالایی خاص ایجاد نشده و دارنده آن مجاز است به شرط عدم وجود محدودیتی اعلامی جهت خرید کالا یا گروه کالایی خاص در بورس اقدام به خرید کلیه کالاهای پذیرفته شده در بورس نماید.

کد معاملاتی خاص گروه کالا: کد معاملاتی است که جهت خرید و فروش کالا یا گروه کالایی خاص ایجاد نشده و دارنده کد معاملاتی است که جهت خرید و فروش یک گروه کالای خاص ایجاد شده و دارنده آن مجاز است به شرط عدم وجود محدودیت اعلامی جهت خرید یک کالای خاص از کلیه کالاهای پذیرفته شده آن گروه کالایی نیز خرید نماید.

کد معاملاتی خاص کالا: کد معاملاتی است که جهت خرید و فروش کالا یا گروه کالایی خاص ایجاد نشده و دارنده آنکدکد معاملاتی است که جهت خرید یکی یا چند کالای خاص ایجاد شده و دارنده آن مجاز است کالا یا کالاهای خاص را خرید نماید.

کلیه معامله‏‌گران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی می‏توانند جهت خرید کالاهای کشاورزی، سیمان، طلا و کالاهای صادراتی، قبض انبار قراردادهای مشتقه با رعایت مفاد این دستورالعمل کد معاملاتی دریافت دارند.

نحوه صدور انواع کدهای معاملاتی

کلیه معامله‏‌گران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی می‏توانندکد معاملاتی عام توسط مسوول پذیرش و کد معاملاتی خاص گروه کالا توسط کمیته صادر می‏‌شود.

صدور کد معاملاتی عام

مسوول پذیرش موظف است حداکثر ظرف سه روز کاری پس از ارایه مدارک کامل مشتری توسط کارگزاری، نسبت به صدور کد معاملاتی عام برای مشتری اقدام نماید یا اینکه عدم کفایت مدارک ارایه شده را به کارگزار اعلام کند.

صدور کد معاملاتی خاص کالا و خاص گروه کالا

کلیه معامله‏‌گران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی می‏توانندالف: جهت صدور کد معاملاتی خاص کالا و خاص گروه کالا، متقاضی بایستی مدارک و مستندات خود را به کمیته پذیرش مشتریان ارایه نماید.

کلیه معامله‌‏گران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی می‏توانندب: مشتریانی که واجد شرایط خرید بیش از یک کالا می باشند اعم از اینکه در یک گروه کالایی یا در گروه‌های کالایی متفاوت قرار داشته باشند، بایستی فرآیند اخذ کد معاملاتی را بطور جداگانه طی نمایند . بدیهی است به هر مشتری صرفا یک کد معاملاتی اختصاص می یابد.

ج: دبیر کمیته موظف است حداکثر ظرف مدت ده روز کاری پس از ارائه مدارک مشتری توسط کارگزاری ، گزرش کارشناسی خود حاوی اظهار نظر در خصوص احراز یا عدم احراز شرایط اعطای کد معاملاتی خاص کالا و یا خاص گروه کالا را به انضمام مستندات مربوط به کمیته ارسال نماید.

کلیه معامله‏‌گران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی می‏توانندد: کمیته موظف است حداکثر ظرف 5 انواع اوراق مشتقه روز کاری پس از دریافت گزارش و مستندات مربوط نظر کتبی خود را با ذکر دلایل مبنی بر اعطای کد معاملاتی خاص کالا و یا گروه کالا را به متقاضی اعلام کند و در صورت رد درخواست، متقاضی می‏تواند مراتب اعتراض خود را حداکثر ظرف مدت 10 روز از تاریخ ابلاغ تصمیم کمیته به وی به بورس اعلام کند.

شرایط اختصاصی برای دریافت کد معاملاتی خاص کالا یا خاص گروه کالا برای کلیه گروه های کالایی به شرح ذیل است:

کلیه معامله‌‏گران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی می‏توانندالف: رعایت مقررات خارج از بورس از جمله اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذی ربط در صورت وجود

کلیه معامله‏‌گران کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا بایستی کد معاملاتی عام دریافت نمایند. اشخاص حقیقی می‏توانندب: اخذ تاییدیه کمیته پذیرش مشتریان بورس کالا

انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی یا Financial Markets زیر مجموعه‌ای از نظام اقتصادی هستند که در آنها وجوه، اعتبارات و سرمایه در قالب قوانین و مقررات مشخصی، از صاحبان پول و سرمایه به سمت متقاضیان جریان دارد. به بیان ساده‌تر به بازاری که در آن دارایی‌های مالی مانند سهام، سپرده‌های سرمایه‌گذاری، طرح‌های بازنشستگی، انواع بیمه ‌نامه‌ها و اوراق بهادار معامله می‌شود، بازار مالی گفته می‌شود که نقش یک واسطه بین خریداران و فروشندگان را ایفا می‌کند.

در واقع این بازارها شرایطی را فراهم می‌کنند تا افراد بتوانند اوراق بهادار خود را به فروش برسانند و یا در ازای پرداخت پول، صاحب قسمتی از سهام یک شرکت شوند و تیم آسان‌بورس تصمیم دارد تا در راستای آموزش بورس به توضیح جامع مفهوم فوق بپردازد.

کاربرد بازارهای مالی

بازارهای مالی پویا، منافع بسیار زیادی را برای نظام‌های اقتصادی فراهم می‌کنند که مهمترین آنها عبارتند از:

• تجمیع منابع خرد و تخصیص آنها به سرمایه‌گذاران
• کمک به کشف قیمت منابع به صورت غیر دستوری
• تقویت نقدشوندگی در نظام‌های مالی
• ایجاد ارتباط مشخص بین ریسک و بازده
• هدایت نقدینگی به مسیری درست و جلوگیری از رشد بازارهای ناسالم
• بهبود شفافیت در فعالیت‌های اقتصادی
• کمک به اعمال سیاست‌های پولی و مالی بانک مرکزی و دولت

انواع بازارهای مالی

بازارهای مالی بر اساس حق مالی، سررسید ابزار مورد معامله، ساختار سازمانی و زمان واگذاری در چهار دسته‌ی مختلف طبقه‌بندی می‌شوند:

بازارهای مالی بر اساس حق مالی

بازارهای مالی بر اساس حق مالی به دو دسته‌ی بازار بدهی و بازار سهام تقسیم می‌شوند:

بازار بدهی (Debt Market)

به بازاری که در آن ابزارهای بدهی مختلفی مانند اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه دولتی و اوراق مشارکت معامله می‌شود، بازار بدهی می‌گویند. این اوراق ممکن است متعلق به شرکت‌ها، دولت‌ها، بانک‌ها، شهرداری‌ها و سایر سازمان‌ها باشد.

بازار سهام (Stock Market)

به بازاری که در آن سهام از طریق بازارهای منسجم و قانون‌مند مانند بورس؛ توزیع و مبادله می‌شود، بازار سهام یا به اصطلاح بازار بورس گفته می‌شود. این بازار یکی از حساس‌ترین حوزه‌های اقتصاد است، زیرا به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که از طریق توزیع بخشی از مالیکت خود به سرمایه‌گذاران، سرمایه مورد نیاز خود را تامین کنند.

بازارهای مالی بر اساس سررسید ابزار مورد معامله

بازارها بر اساس سررسید ابزار مورد معامله به دو دسته‌ی بازار پول و سرمایه تقسیم می‌شوند:

بازار پول (Money Market)

به بازاری که در آن اوراق بهادار با سررسیدی کمتر از یک سال معامله می‌شوند و نرخ بهره متناسب با مدت زمان نگهداری اوراق تعیین می‌شود، بازار پول می‌گویند. سرعت نقدشوندگی بالا، ریسک عدم پرداخت پایین و کمتر بودن نرخ بهره نسبت به سایر بازارها، از جمله فاکتورهای مثبت در بازار پول می‌باشد.

بازار سرمایه (Capital Market)

به بازاری که خرید و فروش دارایی‌های مالی با سررسید بیش از یک سال یا بدون سررسید در آن انجام می‌شود، بازار سرمایه می‌گویند. بطور کلی این بازار فرایند هدایت و تخصیص منابع اقتصادی را تسهیل می‌کند و خود به دو بازار اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود:

• بازار اولیه: به بازاری که تشکیل سرمایه در آن اتفاق می‌افتد و اوراق بهادار برای اولین بار در آن عرضه و مبادله می‌شوند، بازار اولیه می‌گویند.

• بازار ثانویه: بازار ثانویه این امکان را فراهم می‌کند تا اوراقی که برای اولین بار در بازار اولیه عرضه شدند، دوباره قابلیت معامله داشته باشند و صاحبان این اوراق نگرانی از جهت خرید یا فروش آنها نداشته باشند.

بازارهای مالی از نظر ساختار سازمانی و قانون‌مندی

بازارهای مالی انواع اوراق مشتقه از نظر ساختار سازمانی و قانون‌مندی به چهار دسته‌ی بازارهای رسمی، بازارهای خارج از بورس، بازار سوم و بازار چهارم تقسیم می‌شوند:

بازارهای رسمی

بورس اوراق بهادار یکی از بازارهای رسمی سازمان‌یافته است که قوانین و شرایط سختگیرانه‌ای را برای پذیرش شرکت‌ها اعمال می‌کند؛ در واقع شرکت‌ها ابتدا از لحاظ میزان نقدینگی، شفافیت اطلاعات و ترازهای مالی مورد بررسی قرار می‌گیرند و سپس در این بازار پذیرفته می‌شوند.

بازار خارج از بورس

به بازاری که اوراق بهادار شرکت‌های پذیرفته نشده در بورس در آن معامله می‌شود، بازار خارج از بورس یا بازار مبتنی بر چانه‌زنی می‌گویند. این بازار دارای مکان فیزیکی جهت معامله نیست و شرایط آسان‌تری را برای پذیرش شرکت‌ها در نظر گرفته است.

بازار سوم

معمولاً سازمان‌ها و موسسات بزرگ سرمایه‌گذاری به دلیل حق کمیسیون و کارمزد کمتری که در بازار سوم وجود دارد، مشغول به فعالیت در این بازار هستند.

بازار چهارم

شرکت‌ها و سازمان‌هایی در این بازار فعال هستند که قصد انجام معاملات عمده و بلوکی را دارند. این شرکت‌ها برای اینکه در معاملات خود کارمزدی پرداخت نکنند، معمولاً به صورت مستقیم و بدون دخالت کارگزار وارد معامله می‌شوند.

بازارهای مالی بر اساس زمان واگذاری

بازارهای مالی بر اساس زمان واگذاری به دو دسته‌ی بازار آتی و بازار نقدی تقسیم می‌شوند:

بازار آتی (Future Market)

به بازاری که در آن اوراق مشتقه معامله می‌شود، بازار آتی یا بازار اوراق مشتقه نام دارد. اوراق مشتقه، قراردادی است که بر اساس آن صاحب اوراق موظف یا مختار است که در تاریخ مشخصی در آینده، یک دارایی را بخرد یا بفروشد.

بازار نقدی (Spot Market)

به بازاری که برای انجام فوری معاملات شامل خرید و فروش کالاها و اوراق بهادار تشکیل شده‌است، بازار نقدی می‌گویند. بازار نقدی در نقطه‌ی مقابل بازار آتی قرار دارد و از آنجا که معاملات این بازار در نقطه‌ای از زمان انجام می‌شود، به آن بازار نقطه‌ای نیز می‌گویند.

انواع اوراق بهادار در بازار بورس ایران از سکه تا نفت

یکی از اهرم های مالی، اوراق بهادار است که در بازار بورس، مورد داد و ستد فعالان اقتصادی در بخش خصوصی و دولتی قرار می گیرد. شما می توانید اوراق بهادار را با قیمت های مختلف خریداری واز سود تضمینی آن در بازه زمانی کم، بهره مند شوید. حتی می توانید سکه هایی که در خانه نگهداری می کنید را تبدیل به اوراق بهادار کنید تا حمل و نگهداری آن آسان باشد.

معامله اوراق بهادار

اوراق بهادار را می‌توان در بازار بورس ایران، مورد معامله قرار داد. فرق اوراق بهادار با یک برگه سهم آن است که دارنده یک برگه سهم، الزاما، مالک سهام نیست و باید اصالت وی، راستی آزمایی و احراز صلاحیت شود. یعنی اگر شما برگه سهم دوست خود را داشته باشید و به کارگزاری بروید برای فروش و نقد کردن آن، چون مالک اصلی، شما نیستید، هیچ برگه برای شما بی ارزش است. اما معمولا در اوراق بهادار، دارنده برگه ، مالک آن است. مخصوصا در اوراق بی نام و قابل انتقال به غیر که معاف از مالیات است.

در واقع، اوراق بهادار، نشان دهنده یک نوع طلب کاری است. چه از نهاد دولتی، چه از شهرداری یا نهاد خصوصی. اوراق بهادار، از هر نوع که باشد،‌ خواه به صورت سهام، اوراق قرضه یا مشارکت یا اختیار معامله، ارزش مالی در بازار سرمایه دارد. حتی اگر مثل نمونه ای که درباره برگه سهام ذکر کردیم، کارکرد متفاوتی داشته و روش معامله گری آن فرق کند.

منظور از اوراق بدهی چیست؟

منظور از اوراق بدهی، همان اوراق قرضه است. اوراقی است که شرکت ناشر، یعنی صادر کننده و تولید کننده برگه، تضمین می کند که مبلغ مشخصی در زمان مشخصی، به دارنده برگه، پرداخت کند و در سررسید، اصل مبلغی که برای خرید اوراق پرداخت شده است، به صاحب اوراق، عودت دهد. معمولا دولت ها برای تامین مالی پروژه ها و طرح های صنعتی، از این روش استفاده می‌کنند.

شما به عنوان دارنده اوراق، بستانکار بوده و اصل و سود سرمایه خود را دریافت خواهید کرد. اما، توجه داشته باشید که در این حالت، هیچ مالکیتی روی پروژه یا طرحی که به واسطه آن، نسبت به خرید اوراق اقدام کردید، ندارید. مثلا اگر اوراق مشارکت طرح توسعه پتروشیمی فلان نقطه کشور را خریداری کنید، هیچ مالکیتی در سود و زیان پروژه نداشته و فقط در سررسید، سود دریافت می‌کنید.

اگر خواهان مالکیت و سرمایه گذاری در یک پتروشیمی هستید،‌ باید نسبت به خرید و فروش سهام شرکت های پترو-پالایشی در بورس ایران اقدام کنید.

انواع اوراق بدهی

اوراق بدهی، انواع مختلفی دارد:

• اوراق خزانه دولتی
• اوراق صکوک شرکتی
• اوراق مشارکت دولتی
• اوراق مشارکت شرکتی
• اوراق مرابحه
• اوراق استصناع
• اوراق منفعت
• اوراق سلف موازی استاندارد
• گواهی سپرده
• سهام ممتاز
• اوراق بهادار وثیقه ای

علت این که به این اوراق، بدهی گفته می شود آن است که ویژگی مختلف دارند. چون، تامین مالی بنگاه ها را انجام می دهند، آن ها را به دارنده اوراق، بدهکار می‌کند. متقاضی اصلی اوراق بدهی، دولت‌ها و شهرداری ها و نهادهای وابسته به دولت است و تضمین هایی هم از طرف بانک مرکزی برای نقدشوندگی آن، داده می‌شود.

قراردادهای مشتقه

از دیگر انواع اوراق بهادار، قراردادهای مشتقه است. به نوعی از قراداد اطلاق می‌شود که ارزش خود را از دارایی پایه مثل کالای فیزیکی می‌گیرد. در واقع، اوراق مشتقه، نوعی اوراق بهادار محسوب می‌شوند که ارزش آن، مرتبط با یک یا چند دارایی وابسته است و از آن، مشتق می‌گیرد. در این قرارداد، دو شخص حقیقی یا حقوقی، نسبت به یک یا چند کالا، انواع اوراق مشتقه معامله می‌کنند.

قراردادهای مشتقه در بورس، استانداردسازی شده و روش و کارکرد خرید و فروش و پرداخت کارمزد کارگزاری و بورس و مالیات آن مشخص است. اوراق مشتقه اصلی به شرح زیر است:

• قراداد سلف
• قرارداد آتی
• قرارداد اختیار معامله
• قرارداد معاوضه

اوراق قرضه و ماده ۵۲ قانون تجارت

ورقه قرضه، عبارت است از برگه قابل معامله که مبلغی وام با بهره معین را معرفی می کند که کلیه یا بخشی از آن در موعد معین باید مسترد شود. اوراق قرضه طبق قانون تجارت، قابل تعویض با سهام شرکت در بازار بورس است.

شرایط صدور اوراق قرضه

برای صدور اوراق قرضه، رعایت شرایط زیر از طرف شرکت سهامی الزامی است:

• نوع شرکت باید شرکت سهامی عام باشد، بنابراین و به طور کلی شرکت‌های سهامی خاص از صدور اوراق قرضه محروم شده‌اند.
• از تاریخ ثبت شرکت دو سال تمام گذشته باشد.
• اجازه انتشار و صدور اوراق قرضه باید در اساسنامه شرکت قید شده باشد. در صورت عدم تصریح این موضوع در اساسنامه، بنا به پیشنهاد هیئت مدیره و اجازه و تصویب مجمع عمومی فوق العاده و اصلاح اساسنامه می‌توان به صدور اوراق قرضه اقدام کرد.

چگونه اوراق بهادار خرید و فروش کنیم؟

برای خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• به یکی از ۱۰۶ کارگزاری رسمی بورس در ۳۱ استان کشور مراجعه کنید. هیچ فرقی با هم ندارند.
• شناسنامه و کارت ملی را همراه برده و فرم درخواست کد بورس را تکمیل کنید.
• ظرف ۲۴ ساعت،‌ کد بورس و دسترسی معاملات آنلاین برای شما صادر خواهد شود.
• وارد سایت com شده و با کارکرد آن آشنا شوید.
• از طریق گزینه ذره بین بالای صفحه، انواع اوراق بهادار را جستجو کنید و وارد نماد مربوطه شوید.

انواع اوراق سلف در بازار بورس ایران برای خرید در دسترس شما است

یکی از انواع اوراق بهادار، اوراق سلف موازی استاندارد است. اگر شما، کلمه «سلف» را در سامانه tsetmc وارد کنید، فهرست کلیه اوراق سلف و اوراق سلف موازی استاندارد به نمایش در می‌آید. هر اوراق، مثل هر شرکت در بورس ایران، با یک نماد، شناخته می‌شود.

تابلو یکی از اوراق قابل خرید در بورس: سمانک

• سلف موازی استاندارد نفت کوره۹۸۱ با نماد سمانک۹۸۱
• سلف موازی استاندارد نفت کوره ۹۸۲ با نماد سمانک۹۸۲
• سلف موازی استاندارد نفت کوره ۹۹۱ با نماد سمانک۹۹۱
• سلف موازی برق ماهتاب گستر۹۹۱ با نماد سماه۹۹۱
• سلف نفت خام سبک داخلی۹۸۱ با نماد سنفت۹۸۱
• اوراق سلف سیمان خوزستان با نماد عخوز.

شرکت‌های مختلف در بازار، دارای اوراق سلف و اوراق سلف موازی استاندارد گوناگون هستند که هر یک، قیمت و کارکرد و ماموریت خاص خود را داشته و شما بایستی با اگاهی از هر نماد، نسبت به خرید و فروش اوراق اقدام کنید.

مثلا، نماد سمانک۹۸۱ را نگاه کنید. مربوط به نفت کوره است که ۱.۱۱ میلیون قطعه اوراق است و قیمت هر برگه نیز ۴ میلیون و ۵۴۳ هزار و ۳۷۲ ریال در ۹ خرداد ماه ۹۸ اعلام شده است. توجه کنید که اوراق بهادار در بورس، بر خلاف قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس و فرابورس که دامنه نوسان ۵ تا ۱۰ درصد در روز دارند، دامنه نوسان نداشته و حجم مبنا هم ندارند.

خرید اوراق سکه در بورس کالا

در واقع با یکی از تفاوت‌های معامله گری سهام و اوراق بهادار در بورس آشنا شدید که در اوراق سلف، دامنه نوسان قیمتی نداریم. اما در صکوک، داریم. اوراق سکه هم می توانید بخرید.

اوراق بهادار مشتقه چیست؟

به قراردادهای مالی ای گفته می شود که ارزش خود را از کالای فیزیکی (دارایی پایه) می گیرند. دارایی های پایه یا همان کالای فیزیکی می تواند به شکل سهام، کالا، بورسهای خارجی، نرخهای بهره، صنعت ساخت و ساز یا هر نوع دارایی دیگر باشد.

انواع اوراق مشتقه

• قراردادهای سلف (Forward)
• قراردادهای آتی (Futures)
• قراردادهای اختیار معامله (options)
• قراردادهای معاوضه (swaps)

این قراردادها هم در بورس و هم خارج از بورس نیز قابل معامله هستند.

قرارداد سلف:

قرارداد سلف قرارادادی است که بین دو طرف خارج از بورس، منعقد می شود. این قرارداد به منظور خرید یا فروش یک دارایی در تاریخ آینده با قیمت مورد توافق دو طرف، هنگام امضاء قرارداد، تعیین می شود و جزء قدیمی ترین و ابتدایی ترین قراردادهای مشتقه می باشد.

قرارداد آتی:

قرارداد آتی قرادادی است که بین دو طرف در بورس، منعقد می شود. این قرارداد به منظور خرید یا فروش مقداری معین و با کیفیتی مشخص از یک دارایی در زمان مشخصی در آینده، با قیمت مورد توافق، هنگام امضاء قرارداد تعیین می گردد.

قرارداد اختیار معامله:

قرارداد اختیار معامله دو طرف دارد :

١- خریدار اختیار معامله

خریدار اختیار معامله به دارنده آن حقی را جهت خرید یا فروش یک دارایی پایه (کالا ) در زمانی مشخص و قیمتی معین در آینده بدون اینکه اجباری در معامله داشته باشد را می دهد.

٢- فروشنده اختیار معامله

فروشنده اختیار معامله قراردادی است که چنانچه خریدار تقاضای اجرای تعهد فروشنده را بنماید، فروشنده موظف به اجرای تعهد و فروش دارایی (کالا) به خریدار می باشد. از خریدار دریافت (Premium) فروشنده اختیار مبلغی را بعنوان پشتوانه قیمت معامله بنام حق بیمه می کند.

قراردادهای معاوضه

قرارداد های معاوضه توافقی است میان دو شخص، مبنی بر معاوضه پرداخت های مربوط به اصل و فرع دو نوع متفاوت از بدهی ها و دارایی ها در آینده. نیازهای مختلف شرکت ها و مؤسسات از یک سو و امکانات انواع اوراق مشتقه متفاوت آنان در دسترسی به منابع و بازارهای مالی از سوی دیگر سبب شده است در نیازها و امکانات و به تبع آن خلق ابزارهای مالی جدید در جهت مرتفع ساختن این نیازها تنوع ایجاد شود.

انواع اوراق مشتقه

در بازارهای مالی ایران، ابزارهای گوناگونی در معاملات مورد استفاده قرار می ­ گیرند. این ابزار با اصطلاح کلی “ اوراق بهادار ” معرفی می ­ شوند. انواع اوراق بهادار سهام ، بسته به نوع قرارداد معامله و همچنین موضوع مورد معامله دارای اسم های مختلف و کارکردهای متفاوتی هستند.

شرکت ها و صاحبان بنگاه های اقتصادی برای تامین مالی طرح‌­های خود و همچنین سرمایه گذاران برای کسب سود و بهره‌­وری بیشتر، لازم است تا با انواع اوراق بهادار آشنا شوند.

اوراق بهاداری که در ایران مورد معامله قرار می‌گیرند در سه دسته کلی تقسیم­‌بندی می­‌شوند:

اوراق سهام شامل سهام عادی، سهام ممتاز و سهام سرمایه ­ای

اوراق بدهی شامل اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابرازهای مالی اسلامی

ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی، اختیار معامله، سلف، معاوضه و گواهی صندوق های سرمایه گذاری

۱- اوراق بهادار – اوراق سهام

الف- سهام عادی

اوراق سهام عادی اصلی‌ترین اوراق بهادار قابل‌ معامله در بورس تهران است که این ابزار نشان دهنده میزان مالکیت سرمایه گذاران در یک شرکت است. این اوراق به لحاظ مالکیت به دو دسته بانام و بی­‌نام تقسیم می­‌شود. که تنها تفاوت آن در درج نام دارنده روی برگه سهام و دفتر شرکت در مورد سهام بانام است. سهام عادی، طبق قوانین در ایران با قیمت اسمی ۱۰۰۰ ریال منتشر می‌شوند.

دارندگان سهام عادی دارای حق رای در انتخاب هیأت مدیره شرکت و تأیید یا رد اقدامات پیشنهادی مدیریت شرکت و همچنبن دارای حق ­تقدم خرید سهام هستند. حق‌تقدم حقی است که به موجب آن دارندگان فعلی سهام عادی در خرید سهام جدیدالانتشار اولویت خواهند داشت.

صاحبان این سهام، ریسک زیادی در سرمایه گذاری متحمل می­‌شوند؛ زیرا در صورت کاهش سود شرکت، ارزش بازاری سهام آن‌ها کاهش یافته و یا در صورت انحلال شرکت آخرین گروهی خواهند بود که مطالبات خود را دریافت می­‌کنند.

ب- سهام ممتاز

سهام ممتاز را اوراق بهادار ترکیبی نیز می‌نامند؛ زیرا ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه را با هم دارا هستند. سهام ممتاز از نظر نداشتن سررسید و همچنین هزینه مالیاتی، شبیه سهام عادی‌اند؛ اما با توجه به دریافت سود ثابت همانند اوراق قرضه، در گروه اوراق بهادار با درآمد ثابت قرار می‌گیرند.

سهام ممتاز از طریق پذیره‌نویسی خصوصی وارد بازار می‌شوند. در بازار خارج از بورس و همچنین در بورس اوراق بهادار قابل دادوستد هستند.

۲- اوراق بهادار مبتنی بر بدهی

بنگاه های اقتصادی از طریق دو روش می­‌توانند وجه مورد نیاز خود را تامین کنند: دریافت وام از بانک و یا انتشار اوراق بدهی. از انواع اوراق بدهی می­‌توان به اوراق قرضه، اوراق مشارکت و ابزارهای اسلامی اشاره کرد.

الف- اوراق قرضه

اوراق بهادار قابل معامله ای است که مبلغ وام و سود متعلق انواع اوراق مشتقه به آن و همچنین زمان سررسید اصل و سود وام، در آن مشخص می‌­شود. این اوراق بهادار از نظر زمان سررسید به سه دسته کوتا­ه مدت، میان مدت و بلند ­مدت، و بر اساس نرخ بهره به دو دسته با نرخ ثابت و با نرخ شناور تقسیم می­‌شوند.

اوراق قرضه معمولا توسط دولت منتشر م‌ی­شود و به­دلیل اینکه دولت پرداخت اصل و سود این اوراق را ضمانت می‌کند، جزو کم ریسک­ترین نوع اوراق بهادار محسوب می‌شود.

ب- اوراق مشارکت

در راستای اجرای بانک‌داری اسلامی اوراق مشارکت، جایگزین اوراق قرضه شد.

اوراق مشارکت نوعی از اوراق بهادار است که با مجوز بانک مرکزی، برای تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی – انتفاعی دولت یا شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات عام‌المنفعه منتشر می‌شود.

به اوراق مشارکت ، سود ثابتی به طور علی‌الحساب تعلق می‌گیرد که در مقاطعی از سال پرداخت می‌شود. سود قطعی اوراق مشارکت، در زمان سررسید و از محل سود طرح و به تناسب قیمت اسمی و مدت زمان سرمایه گذاری در اوراق، تعیین و به دارندگان اوراق مشارکت پرداخت می‌گردد.

ج- ابزارهای اسلامی

اوراق قرضه اسلامی یا صکوک، ابزاری ابتکاری و منطبق با قوانین شرعی اسلامی هستند.

صکوک به ­عنوان اوراق بهادار با پشتوانه مالی تعریف می‌شود که باید خود دارای ارزش باشد و نمی‌­تواند بدون خلق ارزش و کار، سودآوری داشته باشد. اوراق بهادار صکوک، منابع مالی را با پشتوانه ترازنامه و دارایی های فیزیکی شرکت های خاص جذب می‌­کنند.